کتاب «مروری بر روانشناسی اجتماعی ایرانیان»
به گزارش خبرنگار پژوهشکده تحول و ارتقاء علوم انسانی و اجتماعی، گزارش پژوهش «مروری بر روانشناسی اجتماعی ایرانیان» ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد. این گزارش، حاصل تلاش فاطمه علمدار، مدیر گروه فرهنگ و جامعه پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه است در مصاحبه با جمعی از روانشناسان و روانپزشکان علاقهمند به حوزه روانشناسی اجتماعی در جهت کشف مختصات جامعه ایرانی.
نویسنده در این گزارش با قائلشدن به ارتباط میان درونیترین اعمال فرد با گستردهترین پدیدههای اجتماعی، هماندیشی جامعهشناسان و متخصصان علوم روانی مانند روانشناسان و روانپزشکان را ضروری عنوان میکند و با بیان اینکه فضای علمی ایران از شعبهشعبه شدن علوم و ارتباط اندک میان آنها رنج میکشد، متذکر میشود که مطالعۀ صرفاً روانشناسانه یا جامعهشناسانۀ پدیدههای اجتماعی-روانی، کمکی به فهم و تبیین صحیح آنها نمیکند. به همین دلیل برگزاری سلسلهنشستهای «شخصیت ایرانی؛ الگوها و اختلالها» را با مجموعهای از روانشناسان و جامعهشناسان در دستور کار خود قرار داده تا از قبل آن، اصحاب علوم اجتماعی با بهرهمندی از تحلیلها و یافتههای اصحاب علوم روانی بتوانند تصویر دقیقتر و تأملبرانگیزتری از قلمرو فرهنگی و روانی جامعۀ ایرانی و اثرات آن بر دیگر قلمروهای اجتماعی داشته باشند و نظریههای غنیتر و کاربردیتری ارائه دهند و برعکس.
این گزارش از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده که در مقدمه، پس از بیان ضرورت و اهمیت مسأله، بخش اول تلاش میکند با پاسخ به سوالاتی چون «آیا اصولاً میتوان از مفهوم «شخصیت ملی» سخن گفت؟»، «آیا فرض پذیرفتن وجود «شخصیت ملی» به معنای پذیرفتن جبر فرهنگی-تاریخی-جغرافیایی است و انکار عاملیت فرد؟»، «آیا میتوان از «شخصیت ملی» سخن گفت و در عین حال «افراد» را به کنشگری مسئولانه دعوت کرد؟»، «آیا میتوان دربارۀ تثبیت ویژگیهای مثبت و تلاش برای تغییر نقاط ضعف صحبت کرد؟» و «آیا میشود آیندهای متفاوت را رقم زد؟»، درباره محتوای مفهومی «شخصیت ملی» سخن بگوید و در بخش دوم نیز سخنرانی نُه تن از استادان علوم روانی در ایران (شش روانپزشک و سه روانشناس) از تاریخ مهر تا اسفند ۱۳۹۵، با هدف ارائه تجربیاتشان از فعالیت در حوزۀ علوم روانی در جامعۀ ایران، آورده شده است.
در یک دستهبندی کلی، در این سخنرانیها، سه سخنران بیشتر با نگاهی توصیفی-تحلیلی به «فرهنگ ایران» توجه داشتهاند (محمد صنعتی در مورد «خشونت و فرهنگ مرگ در ایران»، محمدتقی یاسمی دربارۀ «خلقوخوی ایرانی و سازوکارهای تغییر و تثبیت آن» و سامان توکلی در مورد «کیفیت ساماندهی روابط بینِفردی در ایران» صحبت کردهاند).
در چهار سخنرانی، با تمرکز بر یک «ویژگی رفتاری ایرانیان» تلاش شده تا بستر روانی- اجتماعی مناسب برای تولد این ویژگی و بالنده شدن آن، توصیف و تحلیل شود (مهدیه معینالغربایی در مورد «ناتوانی در تجربۀ رضایتمندی و قدردانی»، مریم رسولیان دربارۀ «اختلال اجتماعی؛ غفلت از خودمراقبتی»، مهدی نصر اصفهانی در مورد «مدل قضاوتی ایرانیان» و درنهایت، امین رفیعیپور با تمرکز بر گرایش به جراحیهای زیبایی دربارۀ «برداشت از خود در شخصیت ایرانی» صحبت کردهاند). دو سخنرانی دیگر نیز با پیشفرض گرفتن بعضی ویژگیهای فرهنگی و شخصیتی در ایرانیان و با نگاهی «دلیلکاوانه» به دنبال کشف و تبیین چرایی وجود این ویژگیها در فرهنگ و شخصیت ایرانی بودهاند (علیرضا آقایوسفی در مورد «واگرایی میان خود آرمانی و خود واقعی» و باقر غباری بناب دربارۀ «دور ماندن از اصل خویش و پیامدهای اجتماعی و روانی آن» صحبت کردهاند).
