کتاب «مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی»

به گزارش خبرنگار پژوهشکده تحول و ارتقاء علوم انسانی و اجتماعی، کتاب «مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی» تألیف سید سلمان صفوی فیلسوف نوصدرایی در ۳۸۰ صفحه از سوی آکادمی مطالعات ایرانی لندن منتشر شد.

این کتاب مشتمل است بر مقدمه و هشت فصل به ترتیب با این عناوین: «محیط فرهنگی- سیاسی عصر شیخ صفی الدین»، «سلسله سیادت، خرقه و تشیع شیخ صفی الدین اردبیلی»، «عرفان اجتماعی» «اهمیت و ویژگی های مکتب شیخ صفی الدین»، تفسیر بینامتنی، «اصول طریقت صفویه»، «مثلث عرفانیِ محی الدین، مولانا و شیخ صفی الدین» و «مثلث اندیشه ایِ شیخ طوسی، علامه حلی و شیخ صفی الدین» و فرجام سخن. این اثر در راستای پروژه کلان ایرانشناسی آکادمی مطالعات ایرانی لندن تألیف شده است.

بازشناسی مکتب عرفانی و طریقت شیخ صفی الدین اردبیلی و معرفی آن به نسل جوان امروزِ مواجه با عرفان های کاذب و غرب زدگی، از الویت ها و ضرورت های فرهنگی است. در عصری که انسان گرگ انسان شده، طریقت عشق و شیدایی و فتوت اجتماعی، راه برونرَفت از روزمرگی و انحطاط اجتماعی و معنوی است حتی اگر همچون سرنوشت شیخ صفیالدین، سید صدرالدین موسی، خواجه علی سیاهپوش، شیخ جنید و شیخ حیدر به آوارگی و شهادت منجر شود.

عرفان اجتماعی نهضت شیخ صف یالدین و اخلاف ایشان، فصل تمایز آن با دیگر مکاتب و طرایق عرفانی است. «طریقت علویه صفویه» با استقرار عرفان اسلامی در متن جنبش اجتماعی اصلاح و تحول اجتماعی و تکیه بر اعتماد ملت به رهبران معنوی خود، با رهبری مهمترین نقطه عطف تاریخ ایران، ظرفیت عظیم تصوف اسلامی در تمدن سازی اسلامی را به ظهور رسانید.

شیخ العارفین سید صفی الدین اردبیلی خلف صالح حمزة بن امام موسی کاظم (ع) مؤسس ایران جدید پس از اسلام، در ادامه طریق انبیاء و اوصیاء نهضتی بنیان نهاد که امروز به ما رسیده است. از این رو درک ایران جدید بر مبنای فهم میراث معنوی – سیاسی – اجتماعی شیخ و با روش علمی، حیاتی است.

شیخ صفی الدین اردبیلی، بزرگترین عارف تمدن ساز جهان اسلام و ایران، فرزند «سید شیخ بابا جبرئیل» و ذریّه امام موسی کاظم(ع) جدِّ امجد شاه اسماعیل و سلسله صفویه، پدر معنوی استقلال ایران، عارف تمدن ساز جهان اسلام و مؤسس «طریقت علویه صفویه» است. شیخ(قدَّس سرُّه) گفتمان تصوف اجتماعی را با منش و شخصیت کاریزماتیک خویش نظریه سازی و عملیاتی کرد.

در عصر ظلمت و سیطره کمیت گرایی و دین فروشی و مذهب وارونه، بازخوانی نهضت معنوی و تمدن ساز شیخ صفیالدین اردبیلی ضروری است. حضرت سلطان سید شیخ‌ صفی‌الدین(۶۵۰- ۷۳۵ هـ.ق.، اردبیل، ایران) مهم‌ترین عارف مجاهد در ایران و جهان اسلام است که نقش اجتماعی ماندگاری در تاریخ ایفا کرد. شیخ صفی‌الدین تقریباً ۲۹ سال پس از ویرانی اردبیل توسط مغولان، پای به عرصه وجود نهاد و بعدها با عنوان شیخ‌العارفین سید صفی‌الدین اردبیلی «طریقت علویه صفویه» را بنیان نهاد.

نسب این عارف مجاهد و تمدن‌ساز جهان اسلام، با نوزده واسطه به امام موسی‌ کاظم(ع) امام هفتم شیعیان اثنی‌عشری و سلسله مشایخی ایشان به حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) می‌رسد. شیخ صفی الدین مؤسس «طریقت عرفانی صفویه» و پدر معنوی استقلال ایران پس از اسلام و جدّ امجد شاه اسماعیل و سلسله صفویه است.

اجداد شیخ با هدف مجاهدت و ارشاد، از یمن به اردبیل مهاجرت کردند و مزار متبرک پدر و چند نسل از اجداد ایشان در کلخوران اردبیل است. زاویه و مقبره این عارف کم نظیر در اردبیل، یکی از مهمترین و زیباترین آثار معماری جهان اسلام و ایران است. بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در سال ۱۳۸۹ به عنوان میراث مشترک بشریت، در یونسکو به ثبت رسید.

شیخ صفی الدین اردبیلی، عارفی کاریزماتیک و تجلیِّ جمال و جلال الهی بود. اقشار مختلف مردم تحت تأثیر کاریزمای شخصیت عرفانی و اخلاق اجتماعی شیخ(قدَّس سرُّه) بودند.

طریقت و تعالیم حضرت شیخ صفی الدین، منبعث از معارف قرآن کریم و سنت محمدی و علوی است. آئین فتوت در «طریقت صفویه» با نفوذ معنوی در قلوب آحاد ملت، این جنبش عرفانی را در راستای برقراری عدالت و احقاق حقوق ملت و تثبیت معارف اهلبیت(علیهمالسلام)، به نهضتی عرفانی- اجتماعی در نهادهای اجتماعی ایران مبدل کرد. پس از اسلام، جنبش عرفانی- اجتماعی صفویه منجر به تأسیس ایران مستقل و یکپارچه شد.

شیخ صفی الدین مُنادی تقریب مذاهب اسلامی، عرفان اجتماعی وَ جمع بین شریعت، طریقت و حقیقت است. شیخ یک عارف و عالم شیعه اثنی عشری همطراز سید بن طاووس، ابن فهد حلی و علامه حلی، اما با تأثیر تاریخی بسیار فراتر از آنهاست. جنبش عرفانی شیخ صفی الدین در ادامه جنبش سربداران و مرعشیان است.

کتاب «مکتب عرفان اجتماعی شیخ صفی الدین اردبیلی» در استمرار کتاب «عرفان ثقلین؛ مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه»(۱۳۹۲) تألیف شده و مکمل کتاب «اهمیت شیخ صفی الدین اردبیلی در تاریخ فرهنگ و تمدن تشیع و ایران»(۱۳۹۹)، و سه اثر عرفان پژوه معاصر مهوش السادات علوی؛ «اندیشه های عرفانی و سیر احوالات شیخ صفی الدین اردبیلی»، «سلطان العارفین شیخ صفی الدین اردبیلی» و «زاهدنـامه» است. تعالیم شیخ صفی الدین اردبیلی همچنان زنده است و در اقصی نقاط عالم نورافشانی می‌کند.