در یادداشتی دکتر پارسانیا بررسی کرد؛ مطالعه اجتماعی قیام حضرت سیدالشهدا(ع) و جامعه امروز
به گزارش خبرنگار پژوهشکده تحول و ارتقاء علوم انسانی و اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در یادداشتی به موضوع «مطالعه اجتماعی قیام حضرت سیدالشهدا(ع) و جامعه امروز» پرداخته است که از نظر می‌گذرد.
«یا اَبا عَبْدِ اللّهِ، لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّهُ، وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصیبَهُ بِکَ عَلَیْنا وَ عَلی جَمیعِ اَهْلِ الْاِسْلامِ، وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصیبَتُکَ فِی السَّماواتِ عَلی جَمیعِ اَهْلِ السَّماواتِ»
واقعه عظیم واقعه‌ای است که نمی‌توان آن را ندید یعنی به‌گونه‌ای است که آن واقعه خود را بر انسان آشکار می‌کند، چندان که انسان ناگزیر از دیدن آن می‌شود و همچنین واقعه‌ای است که نمی‌توان آن را دید یعنی عظمت آن چنان است که فراتر از ادراک و فهم همگان است و هرکس و یا هر گروه و جمع به رغم مواجهه‌ای که با آن دارد آن را بدان گونه که در قامت آن باشد نمی‌شناسد و یا آنکه آن را سخت می‌تواند بشناسد.
در منظومه شمسی خورشید واقعیتی بزرگ است چه کسی می‌تواند آن را نبیند و کیست که حضور آن را احساس نکند و از فروغ آن بهره نبرد یا آنکه طلوع و غروب آن را درنیابد و این درحالی است که هیچکس نمی‌تواند در آن بنگرد و آن را بدان گونه که هست حقیقتاً در یابد. هرکس به حسب موقف و موقع خود فهم و دریافتی از آن دارد. یکی از فلق و طلوع صبحگاهی آن خبر می‌دهد و دیگری از شفق و غروب شامگاهی آن و در حقیقت هر‌یک از آن‌ها جایگاه، افق و منظر و موقعیت خود را بیان می‌کند.
عاشورا واقعه‌ای بس عظیم است، هیچ فرشته‌ای مقرب و یا پیامبری مرسل و هیچ شخص عالم و یا جاهل و هیچ فردی پست و یا والا و مؤمنی شایسته و یا فاجری بدکار نیست مگر آنکه آن را به سبب عظمت و بزرگی‌ای که دارد ناگزیر می‌بیند و البته نحوه مواجهه هر فرد و یا گروه با این واقعه عظیم قدر و منزلت و جایگاه آن فرد و یا گروه را نشان می‌دهد.
قامت این واقعه در امتداد شخصیت سالار شهیدان حسین‌بن‌علی (ع) تا قیامت قد برکشیده است و ادراک و احساس هر فرد و یا جمع از جایگاه آن فرد و یا جمع در صحنه قیامت خبر می‌دهد. عون و جون، حبیب و حر، علی‌اکبر و عباس و همه اصحاب حسین‌بن‌علی (ع) در شب عاشورا موطن و جایگاه خود را در بهشت دیدند. ابن زیاد، عمر سعد، شمر، آل‌مروان و بنی‌امیه نیز حقیقت فهم و عمل خود را در صحنه قیامت می‌بینند.
ادراکات، احساسات، قرائت‌ها و روایت‌هایی که افراد و گروه‌ها در طول تاریخ نسبت به عاشورا دارند به نوبه خود نحوه حضور و مواجهه آنان با این واقعه عظیم را نشان می‌دهد. عاشورا آینه‌ای تمام نماست در برابر چهره همه کسانی که در طول تاریخ از قبال آن می‌گذرند و ناگزیر به آن می‌نگرند این آینه افق فهم ،در یافت و فرهنگ همه آنان را آشکار می‌کند.
هر قوم هر گروه و هر فرهنگ در هر مقطع تاریخی و در هر موطن جغرافیایی با قرائت و تفسیری که از عاشورا ارائه می‌دهد افق نگاه و نحوه زیست و زندگی خود را به تصویر می‌کشاند و به همین دلیل تحولات تاریخی و فرهنگی در جهان اسلام با تغییر روایات و قرائات عاشورا همواره قرین و همراه بوده است. عاشورا واقعه‌ای نیست که در این عالم کسی بتواند در قبال آن سکوت کند و یا از کنار آن خاموش در گذرد. تکثر سنت تاریخی جهان اسلام را در روایت‌ها و قرائت‌های متفاوت آنان از واقعه عاشورا می‌توان دید.
اندیشه‌های مدرن نیز پس از ورود به حوزه فرهنگی مسلمانان ناگزیر از مواجهه با این واقعه عظیم بوده و هستند. آنان در برخی از مقاطع و خصوصاً در هنگام غلبه سیاسی جریان منورالفکری در دوره رضاخان کمر به حذف این واقعه از عرصه فرهنگ و زیست جامعه بستند ولکن عاشورا با امواج خروشان خود نشان داد که تقابل حذفی با آن به حذف مقابله‌کنندگان منجر می‌شود.
امامت و ولایت به حسب ظاهر به عنوان منزلت، منصب و نهادی اجتماعی و سیاسی، حکمی از احکام و حقی از حقوق الهی است که اهمیتی فراتر از دیگر احکام و حقوق، نظیر نماز، حج، روزه و زکات دارد؛ لکن مهمتر از آن حضور کلمه توحید در افق فرهنگ و حراست از مرزهای هویتی و جغرافیایی جامعه و نظام اسلامی است.
در تزاحم بین احکام همواره حکم اهم را باید ترجیح داد و ترجیح حکم مهم بر اهم خطا و گاه نیز گناهی نابخشودنی است..
علی علیه السلام در حراست از مرزهای هویتی و جغرافیایی فرهنگ و نظام اسلامی درحالی که خار در چشم و استخوان در گلو داشت از مقام امامت گذشت و فرزند او حسین بن علی علیه السلام در همین راستا آنچه را که مهمتر از آن مقام بود، یعنی امام را که حقیقت خود او بود با همه حریم و حرم خود که حریم و حرم رسول الله صلی الله علیه و آله بود به مسلخ برد و تقدیم نامی کرد که باید بدرخشد و فرهنگی که باید تداوم یابد و جامعه و نظامی که باید بماند.
