کتاب « جریان شناسی / تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی »

به گزارش خبرنگار پژوهشکده تحول و ارتقاء علوم انسانی و اجتماعی به نقل از پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ علیرضا دانشیار نویسنده کتاب «جریان شناسی تفاسیر و برداشت‌های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی» که در همایش کتاب سال حوزه به عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شد، در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، اظهار داشت: ایده اولیه این اثر در مقطع دکترای بنده زیر نظر استاد لک زایی پدید آمد.

وی با اشاره به تحقیقات ۱۰ ساله خود پیرامون تفسیر سیاسی از آیات قرآن کریم، تصریح کرد: بخشی از این اثر به عنوان رساله دکتری دفاع شد و برای انتشار به عنوان کتاب نیز محتوای بیشتری به آن اضافه شد؛ اساتید ارزیاب اصلاحاتی را مد نظر قرار دادند که اعمال آن‌ها اثر مذکور را پدید آورد.

این پژوهشگر حوزوی تفسیر سیاسی از قرآن را بحثی جدید دانست که تا کنون به طور مستقل به آن نگاه نشده است بلکه شاید لابه‌لای مباحث اندیشه سیاسی مطرح شده باشد.

وی موضوع کتاب را نوآورانه معرفی کرد و اظهار داشت: صورت بندی از اظهار نظر‌ها و آراء اندیشه‌های سیاسی را شکل دادیم تا مشخص کند اندیشمندان از منظر قرآنی چه دیدگاه‌هایی در زمینه تفسیر سیاسی قرآن داشته اند؛ پرداخت به موضوع تفسیر سیاسی از این جهت اهمیت دارد که ذیل حکمرانی قرآن قرار می‌گیرد.

دانشیار تحقیق پیرامون موضوعات جدید را کمکی به ادبیات پژوهشی عنوان کرد و در خصوص استقبال از کتاب گفت: این کتاب سال ۱۴۰۰ چاپ شده است و موضوع آن نیز جدید است و استقبال خوبی از سوی اندیشمندان صورت گرفته، اما نیاز به گذر وقت دارد تا میزان استقبال به خوبی تشخیص داده شود. این اثر در همایش کتاب سال حوزه «شایسته تقدیر» شده و این نشان می‌دهد مورد استقبال واقع شده است.

وی با اشاره به کتاب «جریان شناسی تفاسیر و برداشت‌های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی» طرح مبحث حکمرانی در قرآن را از مباحث حجت الاسلام والمسلمین لک زایی عنوان کرد و اظهار داشت: در این کتاب نیازمند بودیم موضوعات به صورت تک تک مورد بررسی قرار بگیرد از این روز از شروع و پیدایی نهضت انقلاب اسلامی جریان‌های سیاسی را از منظر نگاه آن‌ها به قرآن مورد مطالعه قرار دادیم و از یک نقطه حداقلی تا نقطه حداکثری بررسی و ارائه کردیم.

دانشیار در پایان خاطرنشان کرد: چون عده‌ای در نگاه به قرآن فقط جنبه هدایتی قرآن را مد نظر دارند، ما می‌خواهیم بگوییم که قرآن همه ابعاد را شامل می‌شود که سیاست هم جزئی از ابعاد زندگی بشر است؛ در این اثر اساتید بزرگوار مانند حجج اسلام والمسلمین لک زایی، سیدباقری، میراحمدی، ایزدهی، سیدرضا مودب، توکلی، ارجینی، نقی پورفر و مدنی نیز به تکمیل آن کمک کردند.

کتاب «جریان شناسی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی» اثر علیرضا دانشیار به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۶۰۰ صفحه در سال ۱۴۰۱ منتشر شد.

رجوع به قرآن در حل مشکلات سیاسی و اجتماعی و بهره گیری از قرآن به عنوان سند قطعیِ سازنده و اصلاح کننده جامعه و سیاست همواره از دغدغه های مهم اندیشمندان مسلمان و جریان های اسلامی، به ویژه در دوران انقلاب اسلامی بوده است.

یکی از تأثیرگذارترین موضوعات بر انقلاب اسلامی، تفسیر سیاسی قرآن است؛ چرا که قران همواره به عنوان سرمشق و مبین نوع زندگی سیاسی در الگودهی به جریان های مبارزه در دوران انقلاب اسلامی قبل و بعد از آن، مطرح بوده است.

در این پژوهش، تفسیر سیاسی چهار جریان عمده نقل محور، قرآن بسنده، اجتهادی – اصولی و رویکردهای تجددگرا به قرآن بررسی شده است. جریان های معاصرِ دخیل در انقلاب، از قران به عنوان نص معتبرِ تحول آفرین، حرکت ساز و نظام ساز استفاده کرده اند. این رویکردها در نوع تفسیر سیاسی، ویژگی ها، روش های فکریِ تأثیرگذار و قلمرو و گستره آن دارای تمایزند.

هدف این تحقیق، صورت بندی، کاویدن آکادمیک و روشمند جریان های تفسیر سیاسی و نمایندگان فکری آنان، کمک به دانش افزایی، شناسایی و آشنایی با قوت و ضعف ها، کمک به حل معضلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جریان های تفسیر سیاسی از قرآن است.

ساختار اثر

این کتاب در شش فصل تألیف شده است؛ در فصل اول، بعد از بحث از کلیات طرح و مفاهیم مرتبط با تحقیق حاضر، چرایی به وجود آمدن تفسیر سیاسی و نیز شیوه و روش تحلیل مطالب و چارچوب تقسیم بندی جریان ها بررسی شده است.

در فصل دوم به بررسی تفاسیر و برداشت های سیاسی جریان های نقل محور از قرآن در انقلاب اختصاص دارد که دو جریان انجمن حجتیه و مکتب تفکیک در این فصل بررسی شده است. امتداد سیاسی جریان های روایت محور تفسیرگریزو تفسیرپذیر از موضوعات مهمی است که در این فصل بررسی شده است.

در فصل سوم، تفاسیر و برداشت های سیاسی جریان های قرآن بسنده، دو جریان افراطی و اعتدالی (صادقی تهرانی) از قرآن بررسی شده است. گفتی است محور اصلی تفسیر و برداشت های این جریان ها، فقط و فقط قرآن است و از دیگر ادله نظیر رجوع به حدیث و اجماع منع می شود. مسئله دیگر در این فصل، بررسی امتداد سیاسی این جریان هاست.

فصل چهارم تحقیق به بررسی تفاسیر سیاسی جریان اجتهادی – اصولی از قرآن اختصاص یافته است. ویژگی هایی نظیر عقل محوری، تفسیر قرآن به قرآن، رویکرد مثبت به نقش ساختار نظام سیاسی – اجتماعی و حکومت از منظر قرآن و رویکرد حداکثری در نگاه به دین و اسلام و نیز امتداد سیاسی از جمله مباحث این فصل را تشکیل می دهند. شخصیت های شاخص بررسی شده در این فصل عبارت اند از: امام خمینی، علامه طباطبایی، شهید مطهری و آیت الله خامنه ای.

فصل پنجم این پژوهش به بررسی تفاسیر و برداشت های سیاسی جریان های تجدد گرا از قرآن پرداخته است. در این فصل، گونه تفسیر و برداشت سیاسی از قرآن کریم بررسی شده است: ۱. تفاسیر و برداشت های سیاسی کارکردگرایانه از قرآن (یک. تفاسیر و برداشت های سیاسی علی شریعتی از قرآن، دو. تفاسیر و برداشت های سوسیالیستی از قرآن، یعنی برداشت های سیاسی سازمان مجاهدین، گروهک فرقان) ۲. برداشت های سیاسی متأثر از رویکردهای غربی (علمی – تجربی، هرمنوتیکی و نسبی انگار).

در ششمین و آخرین فصل از کتاب حاضر، نیز به نتایج و یافته های پژوهش اختصاص یافته است.

برشی از اثر

* ویژگی ها و مبانی فکری تأثیرگذار بر تفسیر سیاسی آیت الله خامنه ای

در مورد ویژگی تفسیری آیت الله خامنه ای می توان گفت تفاسیر و برداشت های سیاسی – اجتماعی و تربیتی ایشان تحت تأثیر جریان اجتهادی – اصولی و زیر مجموعه تفسیر جامع اجتهادی (شامل شخصیت های بی نظیر امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی و شهید مطهری) است. ویژگی ها و مبانی فکری تأثیرگذار بر تفسیر سیاسی مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای عبارتند از:

۱. ویژگی ها و مبانی تفسیری تأثیرگذار بر تفسیر سیاسی: آیت الله خامنه ای دارای ویژگی ها و مبانی تفسیری مشترک با دیگر شخصیت های شاخص جریان اجتهادی اصولی است که این ویژگی ها بر تفاسیر سیاسی ایشان تأثیر گذاشته است. در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود: امکان و جواز فهم و تفسیر قرآن، استفاده از شیوه عقلی، قایل بودن به حجیت ظواهر قرآن، استفاده از کارکرد روایات در تفسیر، کاربرد تاریخ و سیره در تفسیر قرآن و… .

۲. تأثیر مباحث جامعه شناسی در تفسیر سیاسی: از نظر مقام معظم رهبری، تحلیل های جامعه شناسانه در تبیین و تفسیر آیات، به ویژه در تحلیل فلسفه احکام و حکم قرآن، دارای اهمیت و سودمند است. تفاسیر و برداشت های جامعه شناسانه آیت الله خامنه ای از قرآن به دو صورت دیده می شود: ۱. تبیین و تحلیل مباحث جامعه شناسی که قرآن مطرح شده و تطبیق آن بر مصادیق روز، ۲. بهره گیری از نظریات جامعه شناسانه در تحلیل و تفسیر آیات.

۳. اصطلاح شناسی قرآنی در تفسیر سیاسی – اجتماعی آیات قرآن: یکی دیگر از ویژگی های تفسیری آیت الله خامنه ای توجه به «اصطلاح شناسی قرآنی» است. از منظر ایشان این گونه واژه ها کلماتی اند که در قرآن، اصطلاح خاص شده اند و بار معنایی مخصوص به خود را دارند. به دست آوردن معنای اصطلاحی آنها نیز با توجه به ویژگی های بیان شده و نیز به اطراد و کثرت کاربرد آنها در معنای مورد نظر به دست می آید. در بحث اصطلاح شناسی قرانی توجه به «مفاهیم» در دیدگاه آیت الله خامنه ای از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، به طوری که ایشان سازندگی و زندگی قرآنی را منوط به آشنایی با مفاهیم قرآن می کند.

علاقه مندان برای تهیه اینترنتی این کتاب می توانند به نشانی اینترنتی http://shop.isca.ac.ir/ مراجعه کنند.