کتاب «روششناسی بنیادین اندیشمندان معاصر جهان اسلام»
به گزارش خبرنگار پژوهشکده تحول و ارتقاء علوم انسانی و اجتماعی، گروه فکر معاصر در دفتر قم المرکز الإسلامی للدراسات الاستراتیجیه، با هدف تحقیق و تأمل در دستآوردهای فکری اندیشمندان مسلمان معاصر و همچنین نگاه ارزیابانه به آنها، فعالیت خود را آغاز نمود و بدین منظور، واکاوی پروژههای فکری آنها را مورد اهتمام قرار داده است.
حاصل این کار، در قالب مجموعه «رؤی نقدیه معاصره» منتشر میشود که ضمن تجزیه و تحلیل مجموعه آثار اندیشمندان معاصر، به مسیر تولید و ساخت اندیشههای آنان نیز پرداخته میشود. این نحوه از مطالعه، مسیر تولید اندیشه که مبتنی بر طرح زمینهها و مبانی و نظریات است را تحت عنوان «روششناسی بنیادین» مورد اهتمام خود قرار داده و میکوشد به طور شفاف، میزان موفقیت و ناکامی اندیشههای معاصر را بررسی نماید.
اثر حاضر، شامل مجموعه تأملهایی در پروژه فکری متفکران معاصر مسلمان است که براساس روش شناسی بنیادین به نگارش در آمده است.
در مقدمه کتاب، روششناسی بنیادین؛ تمهیدات نظری آمده است که بخشی از درسگفتار حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا با عنوان «روش شناسی متفکران معاصر اسلامی» است که در دوره یکساله فکر معاصر عربی – اسلامی در المرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیه ارائه شده است که در ضمن آن، به چیستی، چرایی و چگونگی اجرای روش شناسی بنیادین میپردازد.
فصل اول با عنوان از محنت معنا تا محنت نظریه؛ مقدمهای بر یک استراتژی انتقادی نوین به قلم آقای هادی بیگی ملک آباد است؛ در این فصل، به ظرفیتها، شروط امکان و نحوه استفاده از روش شناسی بنیادین و هم افزایی آن با برخی ایده های پست مدرن مانند ساخت شکنی، در مطالعه پروژه فکری متفکران مسلمان پرداخته شده است.
فصل دوم با عنوان روششناسی اندیشه محمدعابد الجابری به قلم آقای قاسم ابراهیم پور است. در این بخش، تلاش میشود پروژه فکری محمد عابد الجابری واکاوی شود؛ اندیشمندی که با اتخاذ رویکردی معرفتشناختی، فراز و فرودهای عقل عربی در طول تاریخ و نسبت آن با عقب ماندگی را بررسی میکند. در این فصل به بررسی و نقد نظریههای تکوین و ساختار عقل عربی جابری که بخش اعظم پروژه فکری وی است و روشنکردن اشکالات معرفتی، روششناختی و تاریخی آن پرداخته شده است.
در فصل سوم، به روششناسی بنیادین پروژه نقد عقل اسلامی محمد ارکون پرداخته شده است؛ آقای مهدی رجبی در این مجال میکوشد اندیشههای محمد ارکون را از طریق روش شناسی بنیادین، بررسی کرده و با بررسی زمینههای معرفتی و غیر معرفتی اندیشه وی، چهارچوب و مسیر خاصی را که ارکون در آن نظریهپردازی کرده است را روشن نماید.
فصل چهارم، روششناسی بنیادین پروژه فکری نصر حامد ابوزید به قلم آقای مسلم طاهری، درصدد است ابتدا بسترهای عمدهای که فضای علمی و اندیشهای جامعه مصر را در چند دهه اخیر تحت تأثیر خود قرار داده است، بررسی شود؛ سپس به زمینههای خاصی توجه نموده که اندیشه نصر حامد ابوزید متأثر از آنها تکوین یافته است. در ادامه به مبانی هستیشناسانه، انسانشناسانه و معرفتشناسانه او اشاره میشود و پس از آن به ارائه نظاموارِ نظریات ابوزید مبادرت شده است. با افزودن این بخشها، زمینه مقایسه و نسبتسنجی میان مبانی و نظریات ابوزید مهیا میشود که به آن پرداخته شده است.
فصل پنجم اثر حاضر به روششناسی بنیادین پروژه فکری محمد شحرور می پردازد. آقای مهدی رجبی در این تحقیق، پروژه فکری محمد شحرور، روشنفکر سوری را در چهارجوب «روششناسی بنیادین» فهم کرده و با رویکردی تحلیلی ـ عقلانی ارزیابی کرده است.
در آخرین فصل کتاب، روش شناسی بنیادین پروژه میراث و تجدد حسن حنفی بررسی شده است؛ آقای نصرالله آقاجانی به تحلیل و بررسی دیدگاه حسن حنفی درباره غرب و میراث اسلامی پرداخته است. ازاینرو در چهارچوب الگوی روششناسی بنیادین پس از نظر انداختن به حیات علمی حنفی میکوشد با بررسی زمینههای پیدایش اندیشه حنفی و مبانی نظری و روششناسی اندیشه وی به نقد مبنایی اندیشه حنفی بپردازد؛ همچنین برای ارزیابی جامعتر پروژه فکری حسن حنفی، پس از طرح ساختار پروژه فکری وی، به نقد نظریه های وی نیز اقدام میکند.
با این وصف، کتاب حاضر در ضمن مطالعاتی بنیادین، بهدنبال فهم بهتر و کنکاش عمیقتر در باب اندیشههایی است که طی چند دهه اخیر در کشورهای اسلامی ارائه شده است. مطالعه این کتاب میتواند برای تمامی اساتید، پژوهشگران، طلاب و دانشجویانی که اشتیاق شناخت فضای معاصر فکر اسلامی را دارند، مفید و مغتنم باشد.
